Odlukom Velike narodne skupštine Vojvodine 25. novembra 1918. o prekidu
veza Vojvodine sa Ugarskom, „kako u državnopravnom tako i u političkom
i privrednom pogledu“, i o njenom priključenju Kraljevini Srbiji,
nastale su sasvim nove političke i privredne okolnosti u razvitku
Vojvodine.

Na području Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca bilo je svega 2.064
industrijskih preduzeća sa 7.916.791.000 dinara investiranog kapitala,
155.488 radnih mesta i sa pogonom jačine 601.208 KS. U Jugoslaviji kao
celini industrija 1918. je bila najrazvijenija u severnim i
severozapadnim delovima države, odnosno u Sloveniji, Hrvatskoj i
Vojvođanskom delu Srbije. Vojvodina (bez Srema) je učestvovala sa 428
fabrika (21,2%), 1.122.973 dinara investiranog kapitala (14,2%), 28.297
radnih mesta (18,2%) i 67.270 pogona u KS (11,6%).

Prema relativnoj razvijenosti industrije Vojvodina je bila odmah posle
Slovenije. To se vidi na osnovu sledećih podataka: u Jugoslaviji kao
tadašnjoj celini bilo je 5.807 stanovnika na 1 fabriku, u Sloveniji
2.073, a u Vojvodini 3.147; u Jugoslaviji po jednom stanovniku
investirani kapital u industriju iznosio je 661 dinar, u Sloveniji
1.338 dinara, a u Vojvodini 834 dinara; broj radnih mesta u Jugoslaviji
na 1.000 stanovnika iznosio je 13, u Sloveniji 31, a u Vojvodini 21, a
pogon u KS na 1.000 stanovnika u Jugoslaviji bio je 50, u Sloveniji 86
i u Vojvodini 50c  .

Trgovina je u Vojvodini 1918. godine bila relativno razvijenija u
odnosu na ostala područja. Njen značaj bio je veliki za novu državu,
zbog dostignutog stepena robnosti njene privrede i izvoznih kapaciteta.
Privreda Vojvodine bila je jednostrano razvijena (na bazi prirodnih
bogatstava), te je bila upućena na razmenu dobara sa drugim područjima
više nego bilo koji drugi kraj u zemlji. Budimpešta i Beč, koji su
preko svojih trgovačkih kuća pre prvog svetskog rata dominirali u
Vojvodini u prometu poljoprivrednih i industrijskih proizvoda na
veliko, teško su se odricali te svoje uloge, iako se situacija posle
rata izmenila. Očekivalo se da će se u Vojvodini razviti nova,
grosistička preduzeća, koja će preuzeti vodeću ulogu u trgovini na
veliko, ali u tome se uspelo tek delimično, bar u pogledu razmene robe
sa inostranstvom i u pogledu izvoza poljoprivrednih proizvoda. U
pogledu razmene robe sa drugim područjima izgledalo je da postoje
široke mogućnosti i potrebe, naročito u razmeni sa tzv. pasivnim
krajevima, bogatim nizom dobara kojima je Vojvodina oskudevala.
Detaljistička trgovačka mreza naći će u prvim posleratnim uslovima
mogućnosti punog zamaha, kao posledica „gladi za robom“, izazvane
dugogodišnjim ratom.

Zanatstvo u Vojvodini doživelo je svoje „zlatno doba“ sredinom XIX
veka. Međutim, od tada je industrija postepeno preuzimala od zanatstva
funkcije u svim oblastima proizvodnje u koje je prodrla. Od tog doba
situacija postaje teža za zanatstvo, jer ga industrija (najpre iz
Austrije, a potom i iz Ugarske) suzbija na trzištu svojim dobrim
proizvodima, koje, zahvaljujući većoj produktivnosti rada i nižim
proizvodnim troškovima, prodaje po nižoj ceni. Kriza u koju je zbog
toga dospelo zanatstvo u Vojvodini nije bila konjunkturna, prolazne
prirode, nego konstitutivna, trajnog karaktera, ležala je u izmeni
odnosa u sklopu privrede, što je neminovno vodilo ka nepovratnom
gubljenju pozicija za ovu privrednu granu. No, pošto je industrija u
Vojvodini do prvog svetskog rata dostigla tek početni stepen svog
razvoja i pošto se industrijalizacija posle rata sporo odvijala,
postojalo je široko polje rada za zanatstvo u onim granama koje su
delimično industrijalizovane, a pogotovo u onim oblastima proizvodnje i
usluga do kojih ona još nije bila doprla. Istovremeno su
industrijalizacija, tehnički i kulturni napredak stvarali mogućnosti i
potrebu za novim zanatima (automehaničarskim, elektromehaničarskim,
radiotehničarskim i dr). Zanatstvo je bilo značajno i za industriju kao
bogat rezervoar kvalifikovane radne snage, nužan za industrijsku
proizvodnju i njen napredak.

Zanatstvo je u pogledu apsolutnog i relativnog broja zanatskih radnji u
Vojvodini bilo razvijenije nego u ostalo delu Srbije i kao takvo na
prvom mestu u Jugoslaviji. U ostalom, ne samo po broju radnji nego i po
kvalitetnom nivou zanatskog rada, u izvesnoj meri jedino se zanatstvo u
Sloveniji moglo s njime meriti, mada je, s obzirom na povoljniju
kupovnu moć potrošača, vojvođansko zanatstvo u realnoj proizvodnji
stajalo i ispred slovenačkog.

Pored svih osobenosti privrede Vojvodine, posle uključenja u privredno
područje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca javljaju se novi problemi
koji imaju specifičan izraz na ovoj teritoriji. To se, pre svega,
odnosi na agrarnu reformu i kolonizaciju i na njihove ekonomske i
socijalno-političke posledice, zatim na industriju i njeno
prilagođavanje novom privrednom području.

Takve su, dakle, bile političke i privredne prilike u Vojvodini
neposredno po završetku prvog svetskog rata 1918, kada je pod
rukovodstvom Odseka za privredu Narodne uprave za Banat, Bačku i
Baranju, s Mitom Klicinim na čelu, otpočelo oživljavanje privrednog
života. Ako pored svega toga dodamo i to da su krajem 1918. i početkom
1919. u celoj zemlji, a posebno u Vojvodini, opšte prilike bile veoma
nestabilne, onda je sasvim izvesno da su uslovi za organizovanu
delatnost trgovine, industrije i zanatstva bili zaista nepovoljni.

Oslobođenjem Vojvodine u II svetskom ratu, a u određenoj meri i pre
toga, došlo je do masovne eksproprijacije niza privrednih preduzeća i
njihovog pretvaranja u državna preduzeća. Na taj način državna svojina
je objektivno postala materijalna osnova nove vlasti i preduslov za
prelazak na plansku privredu.

Primenom mera konfiskacije na teritoriji Vojvodine, radikalno se
izmenila struktura svojinskih odnosa u korist države. U stvari,
konfiskacijom, sekvestrom i oduzimanjem ratne dobiti u svojinu države
dospela su krupnija preduzeća. Od ukupno 922 industrijska preduzeća u
državnu svojinu do 1. aprila 1945. prešlo 516, a u privatnom vlasništvu
ostalo je 406 preduzeća, što pokazuje sledeća tabela: